Monografie

Marcin Przegiętka

Pojęcie narodowości polskiej Gestapo rozumiało w sensie ściśle etnicznym. Nie było jednak konsekwentne w stosowaniu kryterium przynależności do inteligencji. Oprócz nauczycieli i urzędników aresztowano także wielu robotników, rolników i rzemieślników. Podstawą do zatrzymania był nie tylko zawód, lecz także – między innymi – przynależność do organizacji politycznych i społecznych w II Rzeczypospolitej. Aresztowaniem były zagrożone wszystkie osoby, które według Gestapo mogły zaangażować się w działalność w tworzącej się konspiracji.

Katarzyna Bałżewska

Dzieła Józefa Mackiewicza ukazują dramatyczną historię Europy Środkowo-Wschodniej nie tylko w ujęciu faktograficznym, ale też za pomocą sugestywnie oddanych scen, opisów krajobrazu, rozmów bohaterów, ich gestów czy zachowań. Uzupełniają je opisy codziennych ludzkich zmagań w ukształtowanej przez komunizm i nazizm przestrzeni semantycznej oraz symbolicznej. Wszystko to w plastyczny sposób oddaje autentyzm totalitarnego piekła.

Joanna Kurczab

Historie tych rodzin – rozdzielonych przez wojnę, poddanych prześladowaniom, próbujących przetrwać – są niezwykle poruszające. Autorka postanowiła oddać głos samym bohaterom, dlatego głównym źródłem są tu relacje krewnych ofiar katyńskich. Dzięki podjętym szeroko badaniom udało się jej włączyć do obiegu historycznego także losy tych, których przeżycia dotychczas nie zostały opisane w publikacjach na temat sprawy katyńskiej.

Norbert Bączyk, Grzegorz Jasiński

Latem 1944 roku w Warszawie powstańcy zmierzyli się z bezwzględ­nym przeciwnikiem. Niemcy nie tylko nie przestrzegali jakichkolwiek zasad prowadzenia konfliktów zbrojnych, masowo mordując jeńców i ludność cywilną. Mieli też absolutną przewagę w uzbrojeniu, która nie sprowadzała się jedynie do dysponowania samolotami i czołgami. Powstanie Warszawskie stało się dla Niemców także okazją do użycia specjalnych środków bojowych, również takich o wcześniej niezna­nym, eksperymentalnym charakterze.

W publikacji ukazano losy bankowości na terenie Generalnego Gubernatorstwa w czasie II wojny światowej z perspektywy okupacyjnego Urzędu Nadzoru Bankowego. Jego zadaniem była kontrola bieżącej działalności banków. Ze względu na szerokie uprawnienia oraz powiązania z bankiem centralnym Generalnego Gubernatorstwa – Bankiem Emisyjnym w Polsce (nadzorowanym jednocześnie przez kierownika Urzędu, Fritza Paerscha) – miał on decydujący wpływ na kształt oraz zakres działania banków w czasie wojny.

Jerzy Rohoziński

Kazachstan, zamieszkały obecnie przez ponad 100 narodowości, odgrywał w okresie sowieckim rolę swoistego laboratorium, w którym przeprowadzano gigantyczne eksperymenty społeczne. Po brutalnej kolektywizacji i sedentaryzacji koczowników w latach 1931–1933 do kraju kierowano kolejne deportacje: Polaków i Niemców z Ukraińskiej SRS w 1936 roku, Koreańczyków z Dalekiego Wschodu w 1937 roku i „narodów ukaranych” z Kaukazu w latach 1943–1944. Ostatnia wielka fala migracyjna z przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych wiązała się z ogłoszonym przez Chruszczowa projektem „oswajania celiny”. Towarzyszyła temu stopniowa liberalizacja i zmiana położenia specprzesiedleńców.

Paweł M. Mrowiński

Egzekucje należały w okupowanej Warszawie do codzienności. Większość z nich Niemcy wykonywali w ukryciu. Jednakże w październiku 1943 roku na ulicach miasta rozpoczęła się seria masowych egzekucji publicznych, trwająca aż do lutego kolejnego roku. Dziesiątki ulic, w tym Aleje Ujazdowskie, Aleje Jerozolimskie i ulica Marszałkowska, stały się miejscem masowych zbrodni na bezbronnych ofiarach.

Od modelu Carla J. Friedricha i Zbigniewa Brzezińskiego po zagrożenia XXI wieku

From the model proposed by Carl J. Friedrich and Zbigniew Brzeziński to the threats of the 21st century

red. Eryk Habowski

Książka jest skierowana do wszystkich czytelników zainteresowanych nie tylko zrozumieniem dziejów XX-wiecznych totalitaryzmów, lecz także wyciąganiem z nich wniosków dotyczących otaczającej nas rzeczywistości. Ani próby poddania wszystkich sfer życia człowieka kontroli, ani stosowanie zmasowanego terroru nie odeszły bowiem do przeszłości.

Olga Barbasiewicz

Po ataku na Rzeczpospolitą w 1939 roku wielu polskich obywateli uciekło przed działaniami zbrojnymi na Wileńszczyznę lub Litwę kowieńską. Po wcieleniu Litwy do ZSRS część z nich postanowiła udać się do krajów Dalekiego Wschodu. Wśród nich była znaczna liczba Żydów. Dzięki działaniom polskich służb dyplomatycznych w Japonii oraz w Harbinie i Szanghaju po dotarciu na miejsce potwierdzono obywatelstwo uchodźców, przez co zyskali oni opiekę dyplomatyczną oraz pomoc finansową pozwalającą części osób na udanie się do państw neutralnych, m.in. Stanów Zjednoczonych czy Kanady. Dzięki polskim paszportom ich sytuacja po przeniesieniu do Szanghaju była diametralnie inna niż Żydów niemieckich czy austriackich, którzy po wyjeździe z III Rzeszy stali się bezpaństwowcami.

Piotr Biliński

Wanda Pełczyńska (z domu Filipkowska) była działaczką niepodległościową i polityczną, dziennikarką i sufrażystką. Od 1913 roku należała do Polskich Drużyn Strzeleckich. Jako komendantka kurierek Frontu Litewsko-Białoruskiego uczestniczyła w wojnie polsko-bolszewickiej. W dwudziestoleciu międzywojennym pełniła m.in. funkcję redaktor naczelnej „Bluszczu” i „Kobiety Współczesnej”, posłowała na Sejm IV kadencji.