Dolina śmierci. Wspomnienia więźnia z obozu koncentracyjnego Gusen

Józef Żmij urodził się w 1897 roku w Goczałkowicach Górnych na Śląsku, należącym wówczas do Niemiec. Wywodził się z ziemi pszczyńskiej, która skutecznie zdołała oprzeć się germanizacji – według spisu powszechnego z 1910 roku 80% jej mieszkańców deklarowało narodowość polską. W domu rodzinnym Józefa nie brakowało książek i prasy w ojczystym języku, co przełożyło się też na jego życiową postawę. Brał udział w powstaniach śląskich oraz w organizacji plebiscytu z 20 marca 1921 roku. W niepodległej Rzeczypospolitej dał się poznać jako utalentowany organizator życia społecznego. Od 1934 roku był burmistrzem Pszczyny, a okres jego urzędowania przyniósł miastu ożywiony rozwój. Po wybuchu II wojny światowej bardzo szybko stał się ofiarą represji niemieckiego okupanta. W maju 1940 roku osadzono go w KL Gusen, gdzie spędził pięć lat. Dolina śmierci to wspomnienia obozowe, spisywane przez Józefa Żmija tuż po wyzwoleniu KL Gusen przez wojska amerykańskie. Bogate w szczegóły faktograficzne, a jednocześnie niepozbawione pewnej dawki emocji – stanowią ważny głos świadka historii, uzupełniający wciąż niepełny przekaz o obozie koncentracyjnym nazywanym drugim Katyniem polskiej inteligencji.

Inicjatywę wydania wspomnień Józefa Żmija z czasu jego pobytu w KL Gusen należy uznać za bardzo cenną. Publikacja stanie się kolejnym świadectwem przyczyniającym się do poszerzania wiedzy o funkcjonowaniu tego obozu, ale też szerzej – machiny śmierci stworzonej przez III Rzeszę.

prof. dr hab. Wanda Jarząbek